ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΗΡΕ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ Ο ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

Ο Οκτώβριος ή Οκτώβρης ή Οχτώβρης ή Τρυγομηνάς (νησιώτικα Αιγαίου και ποντιακά) είναι ο δέκατος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Πήρε τ’ όνομά του από τη λατινική λέξη octo που σημαίνει οχτώ, γιατί πραγματικά στο παλιό Ρωμαϊκό Ημερολόγιο, που άρχιζε από το μήνα Μάρτη, κρατούσε την όγδοη θέση. Όταν το 46 π.Χ. τα πρωτεία του χρόνου τα πήρε ο Γενάρης, τότε ο Οκτώβρης έγινε ο δέκατος μήνας.

Ήταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους. Ονομάστηκε Πυανεψιών από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα. Ο Πυανεψιών παράγεται από τις πυάνους (κυάμους: κουκιά) + έψειν (έψω = ψήνω, βράζω). Κάθε χρόνο στις 7 Πυανεψιώνα (Οκτωβρίου), οι Αθηναίοι έβραζαν κουκιά μαζί με άλλα όσπρια, τα πρόσφεραν σε κοινή συνεστίαση και εύχονταν καλή σπορά (Ιερά Πυανέψια).

Περιέφεραν ακόμα την Ειρεσειώνη, δηλαδή ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με μαλλί γεμάτο από καρπούς, τραγουδώντας: «Η Ειρεσειώνη σύκα φέρνει και παχιά ψωμιά και στα βάζα μέλι και λάδι και κρασί δυνατό...» (Πλούταρχος). Ο λαός, κατά τα συνηθισμένα, του έδωσε και τα δικά του ονόματα: τον λέει Αγιοδημήτρη ή Αϊ-Δημητριάτη, αφού η πιο μεγάλη γιορτή είναι του Αγίου Δημητρίου και Σπαρτό, αφού είναι ο μήνας που θ’ αρχίσει η σπορά. Λέμε θ’ αρχίσει, γιατί η σπορά δεν γίνεται μόνο τον Οκτώβρη, αλλά προετοιμάζεται απ’ τον Σεπτέμβρη και συνεχίζεται μέχρι τα Χριστούγεννα.

ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Σπορά δημητριακών (κριθάρι, βρώμη, στάρι) και συγκομιδή εσπεριδοειδών.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΠΟΡΟΥ
Σήμερα οι γεωργοί (ζευγάδες) έχουν την ευχέρεια να αγοράζουν σπόρο από την καλύτερη ποικιλία. Παλαιότερα, όμως, το μόνο που μπορούσαν να  κάνουν ήταν να διαλέγουν από το καλύτερο σιτάρι που είχαν. Έπειτα προσπαθούσαν με μαγικά μέσα να δυναμώσουν αυτό το σπόρο και να εξασφαλίσουν την προκοπή του. Ο σπόρος που θα έπεφτε στη γη είχε πολύ μεγάλη σημασία, γιατί από την τύχη του εξαρτιόταν αν θα είχε να φάει η αγροτική οικογένεια την επόμενη χρονιά ή αν θα πεινούσε. 

Οι άνθρωποι ζούσαν από χρονιά σε χρονιά, εξαρτημένοι από την καλή ή κακή σοδειά. Γι’ αυτό οι λέξεις καλοχρονιά ή κακοχρονιά έχουν για το λαό ειδική σημασία. Κι επειδή, δεν αρκούσε μόνο η σκληρή δουλεία των αγροτών για να πετύχουν την καλοσοδειά,χρειαζόταν να ‘χουν βοηθό και δυνάμεις που βρίσκονταν έξω από τον άνθρωπο, τη θεία δύναμη και την ευχή.

EΘΙΜΑ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
ΟΙ ΛΙΤΑΝΕΙΕΣ ΓΙΑ ΒΡΟΧΗ (ΠΡΩΤΟΒΡΟΧΙΑ)

Ο Οκτώβρης είναι ο καταλληλότερος μήνας για σπορά. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει. Τα πρωτοβρόχια είναι απαραίτητα για τη σπορά.

Κι αν δεν βρέξει; Τι γίνεται τότε; Γίνεται λιτανεία. Οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία και, αφού διαβάσει ο παπάς ειδική ευχή, παίρνουν τις εικόνες και ξεχύνονται στον κάμπο, με τον παπά επικεφαλής να ψέλνει. Με τη λιτανεία-προσευχή και σεβασμό στον Θεό, οι αγρότες παρακαλούν τον Θεό για να φέρει βροχή.

ΠΕΡΠΕΡΟΥΝΑ
Υπάρχουν, όμως, και μαγικά έθιμα που σκοπό έχουν, όχι να παρακαλέσουν -όπως οι λιτανείες- τον Θεό, αλλά να τον εξαναγκάσουν σε βοήθεια. Αυτά τα έθιμα έχουν σκοπό να προκαλέσουν βροχή με μαγικό τρόπο (μαγεία). Ένα από αυτά είναι η περπερούνα.

Η Περπερούνα ή Περπερού ή Πιρπιρού είναι ένα έθιμο που το κάνουν τα κορίτσια. Διαλέγουν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει -όπως λένε στον Δρυμό της Μακεδονίας, ένα χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη- «για να πρασινίσει ο κάμπος σαν την Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στη μέση, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας. Στον Δρυμό λένε: «Πιρπιρού, δροσούλα μου, παρακάλσι τουν Θιο (Θεό) για να δώσει μια βρουχή, μια βρουχή βασιλικιά δω στα στάρια, τα κριθάρια στα λιανά τα παρασπόρια. Μπάρις-μπάρις* του νιρό. Λιούμπις-λιούμπις** του κρασί. Κάθι στάχυ κι κιλό. Κάθι κούρβου (στοίβα) κι μιτρό».

*Μπάρις-μπάρις του νιρό=βροχή, πολύ δυνατή μπόρα
** Λιούμπις-λιούμπις του κρασί= μεγάλη ποσότητα κρασιού

Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά τού κάθε σπιτιού βγαίνει έξω, χύνει πάνω στο κεφάλι του παιδιού νερό και εύχεται: «Καλή βροχή να δώσει ο Θεός». Έπειτα δίνει ένα νόμισμα στο κοριτσάκι ή ό,τι άλλο έχει «για το καλό». Σε άλλους τόπους της πατρίδας μας το έθιμο της Περπερούνας είναι κάπως διαφορετικό. Στον Πόντο, π.χ. αντί για παιδί -για να μην το καταβρέχουν και κρυώσει το καημένο- ντύνανε μια σκούπα. Έκαναν κάτι σαν σκιάχτρο και το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας ένα άλλο τραγούδι. Οι νοικοκυρές περιέλουζαν αυτό το σκιάχτρο με νερό και φιλοδωρούσαν τα παιδιά που το κρατούσαν.

Εκτός, όμως, από το έθιμο της Περπερούνας, στο οποίο -όπως άλλωστε και στη λιτανεία- συμμετείχε όλο το χωριό, καθένας ξεχωριστά κάνει και τα δικά του μαγικά για να προκαλέσει βροχή. Αν π.χ. ο γεωργός (ζευγάς) σε περίοδο ανομβρίας (ξηρασίας) βρει στο δρόμο του μια χελώνα, τη γυρίζει ανάσκελα και βάζει πάνω στην κοιλιά της ένα μεγάλο σβώλο χώμα. Ποια είναι η λογική πίσω από αυτήν την πράξη; Να εξαναγκάσουν τη χελώνα να παρακαλέσει τον Θεό να βρέξει, για να λιώσει ο σβώλος και να μπορέσει έτσι να γυρίσει στη θέση της. Αλλιώς, θα πεθάνει κάτω από βάρος του σβώλου.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΒΡΑΧΙΑ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΚΑΙ Η ΣΠΟΡΑ
Τον Οκτώβρη αρχίζουν τα πρωτοβρόχια, που με τη σιγανή και επίμονη βροχή τους θα μαλακώσουν τον κόλπο της γης, που είναι κατάξερη από το καλοκαιρινό λιοπύρι. «Ψιχαλίζει, ψιχαλίζει στη μικρή μας την αυλή και το μάρμαρο ποτίζει...» τραγουδούν τα παιδιά τον Οκτώβρη, τον κοπιαστικό μήνα της σποράς. Οι γεωργοί περιμένουν με λαχτάρα τις πρώτες βροχές που θα την ετοιμάσουν για το όργωμα. Σαν ξαστερώνει, ο καιρός είναι σταθερός, χωρίς κρύο ή ζέστη. Συνηθισμένο, όμως, είναι και το «μικρό καλοκαιράκι» ή το «καλοκαιράκι του Αϊ-Δημητριού». Τότε οι βροχές σταματάνε, το θερμόμετρο ανεβαίνει κι οι άνθρωποι το νομίζουν για ένα δεύτερο, μικρό καλοκαίρι. Απ’ αυτό τον καιρό ευνοούνται και τα χρυσάνθεμα, που ο λαός τα λέει αγιοδημητριάτικα. Όποιος δεν σπείρει τον Οκτώβρη, δεν πρόκειται να ‘χει πλούσια σοδειά. Για να σπείρει όμως, πρέπει απαραίτητα να βρέξει, να βρέξει τόσο, ώστε να χορτάσει η γη και να δώσει μπόλικο σιτάρι. Στην αντίθετη περίπτωση θ’ αναγκαστεί να πουλήσει τα βόδια του, για ν' αγοράσει στάρι, όπως λένε στην Κύπρο.

Ο ΜΗΝΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Στην αρχαία Ρώμη, στα μέσα Οκτωβρίου, οι Ρωμαίοι θυσίαζαν στο Πεδίο του Άρεως έναν εξιλαστήριο ίππο, για να προκόψουν τα σπαρτά.

Από τις πιο σημαντικές γιορτές και λατρείες του μήνα Οκτωβρίου στην αρχαία Ελλάδα ήταν τα Πυανόψια, αγροτική γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα, τα Οσχοφόρια, γιορτή του τρύγου και τα Θεσμοφόρια προς τιμήν των θεσμοφόρων Θεών, Δήμητρας και Κόρης. Ο Οκτώβριος, από την αρχαιότητα, συνδέεται με τις αγροτικές και άλλες εποχικές ασχολίες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι η παρασκευή και η δοκιμή του οίνου και το κυνήγι των μικρών ζώων και πουλιών. Η σύνδεση του συγκεκριμένου μήνα με τον οίνο, δικαιολογεί και την απεικόνισή του, συχνά, με τη μορφή του Βάκχου και των Σατύρων.

Όμως, στην αρχαία Αττική ο μήνας Πυανοψιών, ήταν πλούσιος σε εορταστικές εκδηλώσεις. Κι αυτό, γιατί ο πληθυσμός της φρόντιζε να εξασφαλίζει στις γεωργικές εργασίες τη θεϊκή προστασία και κυρίως, της θεάς Δήμητρας, επειδή άρχιζε ο κύκλος της ετήσιας παραγωγής. Ειδικότερα, στην Ελευσίνα -προς τιμήν της θεάς- όλοι οι Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν τη δεκάτη της σοδειάς τους.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ TA: ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΑΜΟΓΕΛΑ: ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΗΡΕ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ Ο ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ http://akrasakis.blogspot.com/2011/10/blog-post_01.html#ixzz4MYwymUTQ